Dit jaar is het 10 jaar geleden dat er vijf windsleuven werden gegraven in de zeereep ten noorden van Bloemendaal aan Zee. Het was de start van een grootschalig project om de duinen weer te laten stuiven: de Noordwest Natuurkern. Tien jaar later zijn de resultaten boven verwachting. Het landschap verandert zichtbaar in een natuurlijk en stuivend duinlandschap met een rijke biodiversiteit.

Dynamische zeereep

De zeereep, de eerste duinenrij vanaf het strand, is een belangrijk onderdeel van onze kustverdediging. Door de aanplant van helmgras in de vorige eeuw kwamen de duinen vast te liggen en ontstond er een dikke rechte zanddijk. Wind had nauwelijks meer invloed op het duin. De dynamiek van zand, wind en zout kwam hierdoor nagenoeg stil te liggen. De verstuivingen waren getemd en natuurlijke verjonging van het duinlandschap was tot stilstand gekomen. Het duin groeide dicht en door stikstofregen veranderde het landschap in rap tempo: er was rond 2000 geen zandplekje meer te zien en de diversiteit van planten en dieren ging achteruit.

Revolutionair plan

Al lange tijd bestond bij de natuurbeheerders de wens om de duinen weer te laten stuiven. In 2005 begonnen PWN, Natuurmonumenten en Hoogheemraadschap van Rijnland samen met het maken van plannen voor wat later het project Noordwest Natuurkern zou worden.

Dit plan was behoorlijk revolutionair: de zeereep was altijd streng verboden gebied en was heilig als het ging om bescherming van het achtergelegen gebied te garanderen. En nu werd dus ineens voorgesteld vijf grote kerven in de zeereep te maken. Bovendien een uniek plan: nog nergens in Noordwest-Europa werd op zo’n grote schaal een dynamisch duinlandschap hersteld.

Door het maken van deze vijf windsleuven van 100 meter breed en 12 meter diep, kreeg de wind meteen veel meer invloed op het achterliggende duin, waardoor nieuwe duinvorming ontstond. Verder werden er direct achter de sleuven vijf paraboolduinen afgegraven tot op het kale zand. De wind kreeg vrij spel waardoor het zand zich ging verplaatsen. Al die sleuven en duinen kwamen letterlijk in beweging: een levend duinlandschap!

Vijf verbluffende resultaten

1. Al na 3 maanden was de zandverstuiving in de windsleuven indrukwekkend: een zandlob (de plek waar het naar binnen gewaaide zand zich ophoopt) van 8 meter lang en wel 5 meter hoog was over de hele breedte van een windsleuf over het bestaande landschap naar binnen gewaaid. Dit was enorm want de deskundigen hadden van een natuurlijke windsleuf bij Heemskerk geleerd dat een windsleuf zo'n 3 tot 5 meter per jaar groeit. Verbazingwekkend ging de verstuiving de jaren daarna zo door. De zandlobben achter de windsleuven groeien met 30 tot 50 meter per jaar en zijn nu na 10 jaar zo'n 200 tot 250 meter lang.
2. Belangrijke vraag bij de enorme zandlobben is waar het zand vandaan komt. Door zandvolume berekeningen te doen bij de windsleuven en de zandlobben werd duidelijk dat de helft van het zand van de lobben afkomstig was van de zijkanten van de windsleuven zelf en de andere helft van het strand. De windsleuven trekken geen extra zand vanaf het strand; het zand wat ‘normaal’ op de zeezijde van de zeereep komt te liggen, waait nu naar binnen. Het maakt het duin hoger en steviger.
3. De eerder afgegraven paraboolduinen, die meer landinwaarts liggen, zijn ook dynamischer geworden. Vijf jaar lang zijn oude wortelresten uit de grond verwijderd en na 2017 neemt de verstuiving van zand behoorlijk toe. De toppen vlakken iets af en het oude landschap achter de paraboolduinen is overstoven met zand tot wel 200 meter.
4. De paraboolduinen wandelen zelf langzaam landinwaarts en in hun kielzog ontstaan nieuwe vochtige duinvalleien. Naarmate een paraboolduin meer landinwaarts ligt is de dynamiek kleiner.
5. Naast dat er nieuwe duinen ontstaan, is het belangrijkste effect van deze grootschalige verstuiving op het duinlandschap dat graslanden een poederlaagje van kalkrijk zand krijgen. Metingen met zandvangers laten zien dat het zand van een sleuf tot zo'n kilometer het duin inwaait. Eenvoudige berekeningen laten zien dat een paraboolduin zo'n 170 ha duingrasland zal hebben overpoederd met een laagje kalkrijk zand van 1mm. Dit is goed voor jaren afremming van de verzuring van de duingraslandbodems door stikstofneerslag.

Meer weten?

Bezoek hiervoor de pagina Stuivende Duinen op deze website. Met interessante links naar onder meer het Citizen Science project, podcast en virtuele tour.

En verder vertelt Marieke Kuipers, Adviseur Natuur bij PWN, je in deze video meer over de stuivende duinen en waarom ze er zijn. Bekijk hier de film over de Noordwest Natuurkern (3,5 minuut).

Nog meer informatie, geschiedenis, feiten en weetjes over de Noordwest Natuurkern en stuivende duinen lees je in het Iconenboekje 'De kracht van levende duinen'. Dit boekje maakt deel uit van een reeks over de vijf kenmerkende iconen van het Nationaal Park. Deze iconenboekjes met meer achtergrondinformatie en extra wandel- of fietsroutes zijn voor €4,95 te koop bij bezoekerscentrum De Kennemerduinen.

Zelf beleven

Zien hoe de wind het landschap voortdurend een andere vorm geeft? Dat kan! Want het gebied is absoluut een bezoek waard.

Vanaf parkeerterrein Parnassia is het hele jaar door een aantrekkelijk 'Rondje sleuf' te lopen. De zuidelijkste sleuf is voor publiek toegankelijk en vormt ook een verbinding tussen duin en strand.

Verder worden met enige regelmaat vanaf de parkeerplaats bij Parnassia de excursie ‘De Kracht van Stuivende Duinen in Zuid-Kennemerland’ naar de Noordwest Natuurkern georganiseerd. Zie hiervoor de activiteitenkalender op deze website.